An katagang ‘sinema’ inot kong nabasa sa ensayo ni Rolando Tolentino na may titulong “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.”1 Marereparo sa titulo kan ensayong piggikanan an sabay na paggamit kan ‘sinema’ asin ‘cinema’ sa sarong pangungulay. An punto mismo iyo an pagtataong-doon sa diferencia kan adopción asin indigenización (arog kan ‘sinema’) sa mga sinubling tataramon (arog kan ‘cinema’).
May hapot man na posibleng mag-usbong: tano ta daw pinili ko an ‘sinema’ na ipangaran sa serieng ini asin bakong ‘pelikula’? Pragmatico asin materialista si piggigikanan kan sakong pagtataong-doon sa diferencia kan ‘sinema’ (o ‘cinema’ sa pinaghalian kaining tataramon) asin ‘pelikula’ (o ‘film’). Purbaran ta daw na icomparar an duwang tataramon na ini.
Sa pragmaticong punto de vista, an ‘pelikula’2 minatukoy sa sarong bagay. Sarong concretong bagay. Sa urolay nin cinema, pirming pigriribay-ribay si pigdadalan na pelicula asin an bagay na lalagan (storage) kaini (puedeng nitrate o celluloid o video file, dai na kaipuhan pang maggibo nin pagkakaiba). Sa materialistang paghiling, an pelicula iyo an pigdadalan, kun si urolay an cinema. Medyo makaribong an tataramon na ini kun pagbabasehan an material: an lalagan (si celluloid o video file) bako pa talaga si pelicula kun dai ini isasalang sa projector o mapapagana sa video player na nakakabit sa sarong screen (televisión man o computer). An pelicula iyo an bagay na pigpapahiling hali sa mga nasambit na lalagan asin tinatawan atención para dalanon sa sarong específicong panahon. Dai mabibilog an pelicula kun mayong actividad nin pagdalan.
Sa ibong na lado, an ‘sinema’ / ‘cinema’3 naman puedeng hilingon sa pragmaticong punto sa lenguaje hali sa mga minasunod na halimbawa nin paggamit kan tataramon: “Philippine Cinema”, “Third Cinema”, o di kaya “in cinemas, August 26.” Sa pinakahuring halimbawa, an ‘cinema’ minatukoy sa mga teatro kun sain pigpapadalan an mga pelicula. Sa inot na duwang halimbawa, an ‘cinema’ minatukoy sa pigsararong practica na nakapalaog asin minaikot sa bagay na pig-aapod tang pelicula. An “cinema” sa puntong ini iyo an burabod nin practicang pang-sociedad magpoon sa producción, distribución, hasta sa pagconsumo kan nasabing bagay.
Posibleng sa ibang contexto, an pagtukoy sa ‘pelikula’ minatukoy sana sa parte nin producción, huli ta nakacentro ini sa ‘pelikula’ bilang sarong bagay. An mga suraton na estético pirming minatukoy sana sa ‘pelikula’ bilang bagay: pag-investigar nin formal na aspeto asin mga posibleng boot sabihon kan integración nin mga formal na elemento.
May tendencia man an magkapirang paraadal kan media asin cinema na pagribayon si paggamit sa duwang tataramon. Kaiba kan tendenciang ini an pag-insistir sa industrialistang suposición nin parejong mga tataramon. An problema sa tendenciang ini bako kaini pigcoconsiderar an pinakaimportanteng punto kun tano nagigin ‘cinema’ an ‘pelikula’: an paradalan. Matutukoy sa mga masunod na parte kan serieng ini an pag-insistir sa pag-considerar sa paradalan (gurano man ka-abstracto ini) bilang parte kan practicang pang-sociedad nin sinema.
An paggamit sa tataramon na ‘sinema’ tanganing pangaranan an paksa kan pag-aadal, arog kan nasambit sa itaas, minagikan sa punto nin adopción asin indigenización. Posibleng magbase an magkapira o kadaklan sa mga parte kan serieng ini hali sa mga bangyagang toltolan asin suraton alagad hihingowaon an maninigo sanang pagbalik kan urolay sa contexto nin sinema sa Filipinas.
An pagcocomparar asin pagtataong-diferencia sa mga tataramon na ‘sinema’ asin ‘pelikula’ mataong malinaw na dirección sa pag-aadal sa serieng ini. An paksa bako sana an pelicula bilang sarong bagay. Parte sana ini kan pag-aadal nin sinema na an punto kan pagsisiyasat bako sana si mga bagay na pigdadalan, kundi pati si mga paradalan kaini, si mga nagbibilog digdi, asin si contexto kun pano pigdadalan asin/o binibilog an mga ini.
Mga Tala
[1] Rolando Tolentino, “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.” Hali sa Indie Cinema at mga Sanaysay sa Topograpiya ng Pelikula sa Filipinas. Manila: University of Santo Tomas Publishing House, 2016. p. 3-9.
[2] Hali sa castilang ‘pelicula’ na an boot sabihon manipis na bagay; na kinua sa latin na ‘pelle’ na an boot sabihon “balat”
[3] Hali sa pinalipot na tataramon na ‘cinematographe’ sa frances, na pig-imbento kan magtugang na Lumiere para sa saindang imbensyon na piggikanan kan tecnologia asin practica nin pagpepelicula.
Leave a Reply