Missing Codec

Una nakong nabasa ang terminong ‘sinema’ sa sanaysay ni Rolando Tolentino na “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.”¹ Mapansin mismo sa titulo sa sanaysay ang sabay na paggamit sa ‘sinema’ ug ‘cinema’ sa isa ka han-ay. Ang punto niini kay ang kalahian sa duha batok sa adaptasyon ug indigenization (sa ‘sinema’) ug ang pormang gipasaka (sa ‘cinema’)

Naa sab pangutana nga pwedeng mugawas: nganong ‘sinema’ ug dili ‘salida’ ang akong gipangalan sa aning serye? Pragmatiko ug materyalista ang ginikanan sa akong pagpanag-lahi sa duha batok sa ‘sinema’ (o ‘cinema’ gikan sa gikuhaan nga linggwahe) ug ‘salida’ (o ‘film’). Atong sulayan ang kalahian sa duha ka termino.

Gikan sa pragmatikong pagpahimutang,  ang ‘salida’² naga-hisgot sa usa ka butang. Usa ka konkretong butang. Kung sinema ang hisgotan, mahimong magbag-o ang tumong bahin sa salida na ginalantaw og ang butang nga ginasudlan (storage) niini (mahimong nitrate o celluloid o video file, dili na kinahanglan ang kalahianan). Sa materyalistang pagsabot, ang salida ang maoy ginatan-aw, kung sinema ang hisgotan. Medyo naay kalibogan ang termino kung ang atong basehan ang materyal: ang sudlanan (ang celluloid o video file) dili pa pwedeng mamahimong  salida kung wala pa kini gisalang sa prodyektor o gipagana sa video player na nakakabit sa usa ka screen (telebisyon man o computer).  Ang salida usa lamang ka butang na mahimong ipasundayag pinaagi sa mga sudlanang nahisgotan ug ginatutukan kini ug atensyon para tan-awon sa tantong panahon. Dili mamugna ang salida kung wala ang tig tan-aw.

Sa ubang anggulo, pwede lantawon ang ‘sinema’/’cinema’³ sa pragmatikong punto sa linggwahe gikan sa mga musunod nga eksampol: “Philippine Cinema”, “Third Cinema”, o “in cinemas, August 26.” Sa pinaka-ulahing halimbawa, ang ‘cinema’ naga-hisgot sa mga balay-pasalida kung asa ginatan-aw ang mga salida.  Ang “cinema” sa punto diri, mao ang pinaka bukal (kung bukal dito ay meaning source pwedeng sabihing tinubdan wch comes from tubod or bisaya ng bukal) sa praktikang pang-katilingban nga pinaagi sa produksyon, distribusyon ug pagkonsumo sa giingong butang.

Mamahimo sa ubang konteksto, ang paghisgot sa ‘salida’ matod lamang ni sa usa ka bahin sa produksyon, kay naka-sentro kini sa ‘salida’ isip usa ka butang. Kanunay pud ginahisgot lamang sa mga astetikong sinulatan ang ‘salida’ isip usa ka butang: ang pag-susi sa pormal na aspeto ug ang mga posibleng ‘meanings’ o ginapasabot sa integrasyon sa mga pormal na elemento.

Naay tendensiya ang ubang estudyante sa media ug cinema nga i-baylo ang paggamit sa duha ka termino. Lakip pud niini ang tendensyang industriyalistang  pagpasabot ug paglantaw nga gipugos sa magkapareho nga termino. Ang problema sa maong tendensiya kay ang dili pagkonsidera sa pinaka-importante nga punto kung nganong mamahimong ‘sinema’ ang ‘salida’: mao kini ang tigtan-aw. Mahisgotan sa musunod nga mga bahin sa serye ang pag-duso pinaagi sa pagkonsidera sa mga tigtan-aw (bisag unsa man ni ka-abstrakto) isip usa ka bahin sa praktikang pangkatilingban sa sinema.

Ang paggamit sa terminong ‘sinema’ isip pangalanan (ano orig English nito? If term pwede na rin yung termino) ang gihisgot aning pagtuon, matod pa sa gi-ingon sa taas, kay gikan ra gihapon sa punto sa adaptasyon ug indigenization.

Mamahimong gikuha ug gi-angay ra ang uban o kadaghanan nga bahin niining serye gikan sa langyaw nga sinulatan pero paningkamutan nga ibalik ug hisgotan kini sa konteksto nato sa sinema sa Pilipinas.

Ang pag-ila sa kalahian sa ‘sinema’ ug ‘salida’ isip mga termino ang pamaagi para maghatag og kalinaw ug direksyon sa pagtuon niining serye. Ang tema pud niini dili lamang salida isip usa ka butang. Usa lamang kini ka bahin sa pagtuon sa sinema nga ang punto dili lamang kung unsa ang ginatan-aw, apan apil sab ang nagtan-aw, ang mga gamugna, ug konteksto kung paunsa siya gitan-aw.

Mga Tala:

[1] Rolando Tolentino, “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.” Gumikan sa Indie Cinema at mga Sanaysay sa Topograpiya ng Pelikula sa Filipinas. Manila: University of Santo Tomas Publishing House, 2016. p. 3-9.

[2] Gumikan sa kastilang ‘pelicula’ na ang pasabot nipis nga butang; na gikuha sa latin na ‘pelle’ na ang pasabot “panit”

[3] Gumikan sa pinagamay nga stinuryahang Pranses ‘cinematographe’ sa Pranses, na giimbento sa mag-igsuong Lumiere para sa ilahang imbensyon na ginikanan sa teknolohiya ug praktika sa pagpapasalida.