Umunak nga nabasa ti sao nga ‘sinema’ iti surat ni Rolando Tolentino nga natituluan “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.”1 Makita iti pamagat daytoy nga pannurat iti panagusar ti dua nga sao – ‘sinema’ ken ‘cinema’. Pakakitaan datoy iti panagduma iti adaptasyon ken indigenization (iti ‘sinema’) ken ti maitandudo nga porma (iti ‘cinema’).
Adda pay ti damag nga intay saludsuden: Apay nga pinilik iti ‘sinema’ nga inpanagan kadaytoy nga serye imbes nga ‘pelikula’? Pragmatiko ken materyalista iti rason ko ti panagdumak iti ‘sinema’ (wenno ‘cinema’ iti naggapuan na nga sao) ken ‘pelikula’ (wenno ‘film’). Intay ngarud pagdumaen dagitoy dua nga sao.
Nu mausar iti pragmatiko nga kapanunutan, ti ‘pelikula’2 ket maipanggep iti maysa nga banag. Maysa nga konkreto nga banag. Nu pakasaritaan ti cinema, mapagsinnukat iti mabuybuya nga pelikula ken iti nagyanan (storage) na (mabalin nga nitrate wenno celluloid wenno file video, madin nga kasapulan nga ilimed). Nu met materyalista nga kapanunotan, ti pelikula ket isu iti mabuybuya, nu cinema iti pakasaritaan. Makapaallilaw daytoy nga termino nu materyal ti pakakitaan: ti pagyanan (ti celluloid wenno video file) ket madi pay nga makuna nga pelikula nu madi maikabil iti prodyektor wenno maipataray iti video player nga naikabit iti screen (telebisyon man wenno computer). Ti pelikula ket isu iti banag nga ipapabuya aggapo iti nagyanan na ket isu iti buybuyaen ti tattao. Madi ngarud nga makuna nga pelikula nu awan met ti agbuybuya.
Ti ‘sinema’ / ‘cinema’ ket mabalin pay nga kitaen iti pragmatiko nga punto ti sao.3 Makita datoy kadagitoy sumaruno nga kayarigan: “Philippine Cinema,” “Third Cinema,” wenno “in cinemas, August 26.” Kadaytoy naudi nga kayarigan, ti ‘cinema’ ket maiyarig iti sine nga pagbuyaan wenno kadagidiay lugar nga pagpakitaan ti sine. Iti met dua nga umuna nga kayarigan, ti ‘cinema’ ket maiyarig iti kombinasyon iti praktika nga adda idi makunkuna nga pelikula. Ti “cinema” ditoy ket isu ti paggapuan iti social practice wenno praktikang panlipunan nga tumagtagos iti produksyon wenno panagaramid, distribusyon wenno panagiwaras, ken komsumsyon wenno panagbuya iti nakuna nga banag.
Mabalin nga iti sabali nga konteskto, mausar ti sao nga ‘pelikula’ tapno sawen laeng iti parte ti produksyon gapu ta makita iti ‘pelikula’ a kas maysa nga banag. Dagiti astetiko nga pannurat ket maus-usar tapno sawen iti ‘pelikula’ a kas banag: panangusig ti formal nga aspeto ken dagiti dadduma pay nga sawen ti integrastion kadagiti formal nga elemento.
Adda met iti tendensia dagiti sumagmamano nga agad-adal iti media ken cinema nga pagsinnukaten iti panagusar kadagitoy nga sao. Kadwa pay datoy nga tendensiya iti panagkita iti industriyalista nga kapanunotan nu mausar dagitoy dua nga sao. Ti problema daytoy nga tendensiya ket madi na nga makita ti kangrunaan nga punto nu apay nga agbalin nga ‘cinema’ ti ‘pelikula’: dagiti agbuybuya. Ammuen dagiti sumaruno nga parte datoy nga serye ti panagkita iti abuybuya (uray kasano man ka abstrak datoy a kapanunotan) a kas paset ti praktikang panlipunan iti sinema.
Aggapo iti punto ti adaptasyon ken indigenization ti panagusar ti sao nga ‘sinema’ tapno naganan iti topiko ti pagad-adalan, kasla iti nakuna dita ngato. Mabalin ngarud nga agusar dagiti sumagmamano wenno kaadwan nga parte iti daytoy nga serye iti gangganaet nga surat ngem padasen tayo latta nga agsubli iti konteksto iti sinema ti Filipinas.
Ti panagdumak iti sasao nga ‘sinema’ ken ‘pelikula’ ket agited ti nalawlawag nga direksyon ti panagadal iti daytoy nga serye. Madi laeng nga kitaen ti pelikula a kas maysa nga banag. Parte laeng datoy iti panagadal ti sinema nga madi laeng nga banag nga mabuybuya, nu ketdi pati dagiti agbuybuya, dagiti agar-aramid, ken iti konteksto nu kasano nga mabuya wenno maaramid iti dagitoy nga pelikula.
Mga Tala
[1] Rolando Tolentino, “Pambansang Sinema mula sa Antagonismo at Kolaborasyon ng Indie at Mainstream Cinemas.” Aggapo Indie Cinema at mga Sanaysay sa Topograpiya ng Pelikula sa Filipinas. Manila: University of Santo Tomas Publishing House, 2016. p. 3-9.
[2] Aggapo iti Kastila nga ‘pelicula’ nga kayat na sawen ket naingpis nga banag, nga naggapo met iti Latin nga ‘pelle’ nga kayat na sawen ket “kudil”
[3] Aggapo iti pinaababa nga sao nga ‘cinematographe’ iti Pranses, nga inembento dagiti agkabsat nga Lumiere para iti inembento da nga pinaggapuan iti teknolohiya ken praktika iti panagaramid ti pelikula.
Leave a Reply